یک مطالعه ۲۱ ساله بر روی ۱۶۴ گوریل کوهستان وحشی (Gorilla beringei beringei)، از جمله گوریل مشهوری به نام “تیتوس”، نشان می‌دهد که دوستی‌های قوی، هم مزایا و هم معایبی به همراه دارند که بسته به جنسیت و محیط زندگی متفاوت است. این تحقیق که در “Proceedings of the National Academy of Sciences” منتشر شده، با تحلیل ده‌ها سال سوابق رفتاری و سلامتی، چگونگی تأثیر پیوندهای اجتماعی بر بقا و تولیدمثل یکی از در معرض خطرترین گونه‌های جهان، یعنی گوریل‌های کوهستان در کوه‌های ویرونگا شرق آفریقا را بررسی کرده است.
تیتوس: رهبری آرام و قدرت پیوندها
تیتوس تنها ۴ سال داشت که شکارچیان، پدر و چندین بزرگسال نزدیک دیگر را در گروهش کشتند. باوجود این خشونت، این گوریل کوهستان جوان رویکردی از رهبری را با ملایمت و رفتار آرام در پیش گرفت. او با ماده‌های گروهش پیوندهای نزدیکی برقرار کرد و آن‌ها اغلب در تماس فیزیکی با او می‌ماندند. این سبک رهبری متمرکز بر دوستی، برای تیتوس موفقیت‌آمیز بود؛ او دو دهه، تا زمان مرگش در سال ۲۰۰۹، به‌عنوان نر غالب باقی ماند.
تفاوت‌های جنسیتی در مزایا و معایب دوستی
این مطالعه تفاوت‌های قابل‌توجهی بین دو جنس پیدا کرد:
- گوریل‌های نر: نرهایی که پیوندهای اجتماعی قوی‌تری داشتند، با نرخ بالاتری از بیماری مواجه بودند، اما نرخ کمتری از آسیب‌های ناشی از درگیری‌ها را تجربه می‌کردند. وقتی قدرت پیوند اجتماعی نرها به‌اندازه یک انحراف معیار افزایش می‌یافت، آسیب‌ها ۵۰ درصد کاهش می‌یافت، درحالی‌که بیماری‌ها ۳۲ درصد افزایش می‌یافت.
رابین موریسون، نویسنده اصلی مطالعه و محقق ارشد دانشگاه زوریخ، می‌گوید: “این احتمال وجود دارد که نرها با داشتن روابط اجتماعی نزدیک، انرژی بیشتری صرف کنند، زیرا باید از ماده‌ها و فرزندان دفاع کنند، و استرس ناشی از این امر ممکن است عملکرد سیستم ایمنی آن‌ها را کاهش دهد.”
- گوریل‌های ماده: ماده‌هایی که پیوندهای قوی‌تری برقرار می‌کردند، موارد کمتری از بیماری و آسیب را تجربه می‌کردند. پیوندهای اجتماعی قوی‌تر، آسیب‌پذیری ماده‌ها را ۱۹ درصد و بیماری آن‌ها را ۱۴ درصد کاهش می‌داد.
پیوندهای اجتماعی و اثرات متضاد بر سلامت و تولیدمثل
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که:
- “داشتن تعداد زیادی رابطه اجتماعی قوی اغلب بسیار خوب است، اما گاهی اوقات این‌طور نیست.” موریسون اشاره می‌کند: “برای مثال، مطالعه ما نشان داد که پیوندهای اجتماعی قوی و پایدار عموماً با بیماری کمتر در گوریل‌های ماده، اما بیماری بیشتر در نرها مرتبط است.”
- ماده‌های دارای پیوندهای اجتماعی قوی که در گروه‌های کوچک زندگی می‌کردند، بیماری کمتری داشتند؛ اما فرزندان کمتری نیز تولید می‌کردند. در مقابل، ماده‌های دارای ارتباطات خوب در گروه‌های بزرگ‌تر، بیشتر بیمار می‌شدند؛ اما موفقیت تولیدمثلی بیشتری داشتند.
دومینیک شاتاک، استاد دانشگاه جانز هاپکینز که در مورد روابط اجتماعی انسان تحقیق می‌کند و بخشی از این مطالعه نبوده، به رسانه مونگابی گفت: “اینکه نزدیکی دوستی‌هایشان در این زمینه واقعاً اهمیت داشت، فوق‌العاده جالب است. نزدیکی روابط واقعاً بر رفاه کلی گوریل‌ها تأثیر می‌گذارد.”
ارزش مطالعات بلندمدت و وضعیت حفاظت
این تحقیق بر اساس ده‌ها سال مشاهدات توسط صندوق گوریل دایان فاسی در پارک ملی آتشفشان‌های رواندا انجام شده است. تارا استوینسکی، رئیس و مدیرعامل صندوق گوریل دایان فاسی و یکی از نویسندگان همکار این مطالعه، در بیانیه‌ای گفت: “این مقاله ارزش باورنکردنی مطالعات بلندمدت را برای پیشبرد درک ما از تکامل اجتماعی بودن و چگونگی متفاوت‌بودن مزایا یا هزینه‌های اجتماعی بودن در محیط‌های مختلف برجسته می‌کند.”
تعداد گوریل‌های کوهستان در حال حاضر تنها حدود ۱۰۰۰ راس است. کمی بیش از نیمی از آن‌ها در کوه‌های ویرونگا، رشته‌ای از آتشفشان‌های خاموش در مرزهای جمهوری دموکراتیک کنگو، رواندا و اوگاندا زندگی می‌کنند. بقیه در پارک ملی جنگل غیرقابل‌نفوذ بویندی در اوگاندا ساکن هستند.
باوجود رشد اخیر جمعیت، گوریل‌های کوهستان همچنان در معرض خطر هستند. بهبود آن‌ها در دهه‌های گذشته ناشی از ابتکارات بوم‌گردی است که در دهه ۱۹۸۰ توسط فعالان حفاظت از محیط‌زیست ایجاد شد. آن‌ها دولت رواندا را متقاعد کردند که گردشگری گوریل‌ها درآمد بیشتری نسبت به پاک‌سازی جنگل‌ها برای چرای دام ایجاد خواهد کرد. اکنون گردشگری سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون دلار برای رواندا درآمدزایی دارد و بازدید از گوریل‌ها جذاب‌ترین جاذبه است.
بازیابی جمعیت گوریل‌های کوهستان یک موفقیت در حفاظت است که باوجود درگیری‌های داخلی، شکار غیرقانونی و افزایش جمعیت انسانی رخ‌داده است. اگرچه آن‌ها تنها میمون‌های بزرگ (Great Apes) هستند که جمعیتشان در حال افزایش است، اما همچنان با تهدیدات مداوم ناشی از فعالیت‌های انسانی و بحران آب‌وهوا مواجه‌اند.
این یافته‌ها چه درس‌هایی می‌توانند برای درک ما از روابط اجتماعی در سایر گونه‌های در معرض خطر، و حتی انسان‌ها، داشته باشند؟
برگرفته از مقاله‌ای با عنوان : دوستی‌ها برای گوریل‌های نر و ماده کوهستان مزایای متفاوتی دارد.