پرنده کرک‌پر بال سفید، یکی از نایاب‌ترین و در معرض خطرترین پرندگان در آفریقای جنوبی، در یک داستان نادر موفقیت در حفاظت از حیات‌وحش، از رده “به‌شدت در خطر انقراض” به “در خطر انقراض” بهبود یافت. این موفقیت نتیجه بیش از یک دهه تحقیق نوآورانه و کار میدانی است که توسط بردلایف آفریقای جنوبی با حمایت صندوق تالاب میدل‌پانت انجام شده است.
این دستاورد مهم نتیجه پیشرفت‌های چشمگیر در درک زیست‌شناسی، محدوده تولیدمثل و ترجیحات زیستگاهی این پرنده پنهان‌کار است. محققان با استفاده از تکنیک‌های مدرن مانند دوربین‌های تله‌ای فعال‌شده با حرکت و نظارت صوتی، اولین برآورد قوی از جمعیت این پرنده در آفریقای جنوبی را به دست آورده‌اند. یافته‌ها نشان داد که این کشور جمعیت کمی بزرگ‌تر و پراکنده‌تر از آنچه قبلاً تصور می‌شد را در خود جای‌داده است.
دکتر آلن لی، مدیر برنامه علم و نوآوری در بردلایف آفریقای جنوبی و نویسنده اصلی کتاب اطلاعات سرخ منطقه‌ای ۲۰۲۵، اظهار داشت: “این بهبود وضعیت نشان‌دهنده قدرت علم دقیق در حفاظت از محیط‌زیست است.” او افزود: “درحالی‌که این پیشرفت علمی را جشن می‌گیریم، وضعیت حفاظتی ‘در خطر انقراض’ به ما یادآوری می‌کند که این گونه همچنان به طور خطرناکی در آستانه انقراض قرار دارد.”
کرک‌پر بال سفید (Sarothrura ayresi) بومی آفریقا است و تنها در آفریقای جنوبی و اتیوپی تولیدمثل می‌کند. باوجود دهه‌ها مطالعه، این گونه تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده است و حرکات، رفتار تولیدمثلی و نیازهای اکولوژیکی آن تنها تا حدی شناسایی شده‌اند. این کمبود داده‌ها برای مدت طولانی مانع از اقدامات حفاظتی شده است، مشکلی که توسط نهادهای بین‌المللی مانند کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر (CMS) و توافق‌نامه حفاظت از پرندگان آبزی مهاجر آفریقایی-اوراسیایی (AEWA) برجسته شده است.
زیستگاه ترجیحی کرک‌پر بال سفید – تالاب‌های مرتفع با ویژگی‌های منحصربه‌فرد – همچنان تحت‌فشار شدید شیوه‌های کاربری زمین مانند معدن‌کاری، برداشت آب، کشاورزی، جنگل‌کاری و آلودگی قرار دارد. این فعالیت‌ها منجر به تخریب گسترده تالاب‌ها شده و این اکوسیستم‌ها را در میان تهدیدشده‌ترین و کم‌حفاظت‌شده‌ترین مناطق آفریقای جنوبی قرار داده است.
تلاش‌های مداوم برای حفاظت از کرک‌پر بال سفید و زیستگاه این گونه
دکتر کایل لوید، مدیر پروژه حفاظت از تالاب و همکار راک‌جامپر برای حفاظت از کرک‌پر بال سفید، تأکید کرد که این بهبود وضعیت نباید به‌عنوان “پایان مأموریت حفاظت” در نظر گرفته شود. او گفت: “این بهبود وضعیت نشان‌دهنده سال‌ها کار میدانی طاقت‌فرسا در سراسر رشته‌کوه شرقی آفریقای جنوبی است. ما این گونه را در مکان‌های بیشتری از آنچه قبلاً شناخته شده بود، کشف کرده‌ایم، اما جمعیت‌ها کوچک و تکه‌تکه هستند. کرک‌پَر بال‌سفید همچنان به پایش مداوم و تلاش‌های ما برای حفاظت از زیستگاه خود وابسته است.”
تالاب میدل‌پانت در نزدیکی دالستروم، امپومالانگا، اهمیت ویژه‌ای در این داستان دارد. این مکان که زمانی تنها یکی از سه زیستگاه شناخته‌شده برای کرک‌پر بال سفید در آفریقای جنوبی بود، اکنون هم به‌عنوان یک ذخیره‌گاه طبیعی و هم به‌عنوان یک تالاب بااهمیت بین‌المللی (رامسر سایت) اعلام شده است. مالکوم دراموند، رئیس صندوق تالاب میدل‌پانت که در سال ۱۹۹۴ برای حفاظت از این تالاب تأسیس شد، بازنگری خود درباره این مسیری که طی شده را این‌طور بیان کرد: “اینکه شاهد به‌ثمررسیدن سه دهه تلاش‌های حفاظتی و دانش شهروندی باشیم، تمام صبح‌های زود سپری شده در تالاب‌ها را توجیه می‌کند. این بهبود وضعیت نشان‌دهنده امید است، اما کار ما هنوز به پایان نرسیده است.”
تلاش‌های حفاظتی بردلایف آفریقای جنوبی شامل انتشار دستورالعمل‌هایی برای کاربران اراضی و مقامات محیط‌زیست برای حفاظت و احیای سلامت تالاب‌ها است. پروتکل‌های جدید برای انجام بررسی‌ها و ارزیابی تأثیرات احتمالی بر کرک‌پر بال سفید نیز به متخصصان پرنده‌شناسی در مشاوره در مورد برنامه‌های توسعه کمک می‌کند.
اهمیت بین‌المللی و چشم‌انداز آینده حفاظت
دکتر هانلین اسمیت – رابینسون، رئیس حفاظت در بردلایف آفریقای جنوبی، در مورد احساس رضایت‌مندی کاذب هشدار داد: “ما از گمانه‌زنی به حفاظت مبتنی بر شواهد روی آورده‌ایم. بااین‌حال، این بهبود وضعیت نباید به معنای ‘پایان مأموریت’ تلقی شود. تالاب‌های آفریقای جنوبی همچنان با فشار بی‌امان توسعه، سوءمدیریت و تغییرات اقلیمی روبرو هستند. ما باید تلاش‌های خود را تشدید کنیم، نه اینکه آن‌ها را کاهش دهیم.”
مارک اندرسون، مدیرعامل بردلایف آفریقای جنوبی، بر اهمیت بین‌المللی نقش آفریقای جنوبی در حفاظت از این گونه تأکید کرد: “با توجه به اینکه اتیوپی تنها زیستگاه مناسب برای حمایت از ۵۵ جفت مولد را دارد، آفریقای جنوبی نقش مهمی در جلوگیری از انقراض کرک‌پر بال سفید ایفا می‌کند.” او از همه ذی‌نفعان خواست که تعهد خود را برای حفاظت از تالاب‌ها – زیستگاه‌های حیاتی نه فقط برای کرک‌پر بال سفید، بلکه برای جوامع انسانی – دوچندان کنند.
این بهبود وضعیت کورسوی امیدی است که یادآوری می‌کند که تخصص، اقدامات محلی و حفاظت طولانی‌مدت می‌تواند روند را حتی برای کمیاب‌ترین گونه‌ها تغییر دهد.